Programma invasieve exoten 2022 - 2026
Begin 2022 is het Uitvoeringsprogramma Invasieve Exoten 2022 – 2026 vastgesteld. Ter uitvoering van onze wettelijke taak uit de Wet natuurbescherming (Wnb). Daarin gaat het om het beschermen van inheemse biodiversiteit tegen invasieve exoten. Bij de begroting 2022 is structurele financiering van het programma beschikbaar gekomen. Daardoor kunnen we langjarige samenwerkingstrajecten opstarten en uitvoeren om de bestrijding en beheersing van invasieve exoten te borgen. In het 2e kwartaal van 2023 is hiervoor extra capaciteit verworven. In 2023 zijn 10 nesten van de Aziatische hoornaar succesvol bestreden. Hiermee is vestiging van deze soort in onze provincie vooralsnog voorkomen. Er vinden gesprekken plaats met ketenpartners hoe deze bestrijding de komende jaren adequaat kan blijven. De muntjak is toegevoegd aan de factsheets invasieve exoten. Er is een start gemaakt met het opstellen en interprovinciaal afstemmen van de draaiboeken voor de bestrijding van verschillende soorten. Zoals de Aziatische hoornaar en (nog niet gevestigde) zoogdieren zoals de wasbeer, wasbeerhond en muntjak. De laatste nazorgronde voor de smalle theeplant is afgerond. Ook deze bestrijding is succesvol geweest. Er is opdracht verleend voor het bestrijden van de waterteunisbloem in het stroomgebied van Botshol. Met onze financiële steun via de Uitvoeringsverordening Subsidie Biodiversiteit zijn Aziatische duizendknopen bestreden op diverse plekken in de provincie. Ter bestrijding van de grote waternavel in de Eem wordt verkend of hier een meerjarige samenwerking met het waterschap mogelijk is. In 2023 is in de Tweede Kamer een motie aangenomen om te komen tot een landelijke aanpak invasieve exoten. Onder leiding van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Deze wordt in 2024 verder uitgewerktt, evenals de aanpak van uitheemse rivierkreeften (ook onder leiding van LNV). Desondanks is niet het volledige budget weggezet. Onvoldoende capaciteit kon worden ingezet op het maken van afspraken over samenwerkingsverbanden en langjarige financieringen. Dat komt door het werven en inwerken van extra capaciteit en onvoorzien werk (Aziatische hoornaar en onderzoek Nijlganzen). Externe partijen ontbreekt het ook aan capaciteit, kennis, prioriteit en/of financiële middelen. Hier wordt in 2024 verder aan gewerkt. Faunabeleid en -beheer
De rollen en taken zijn voor het grootste deel door de wetgever (voorheen Wnb, nu Omgevingswet) bepaald. En die zijn eerder door ons in de Voortgangsrapportage faunabeleid 2022 uiteengezet. Uitgangspunt is dat faunabeleid en faunabeheer op elkaar moeten zijn afgestemd. Om toe te werken naar nieuw faunabeleid zijn er incidentele middelen beschikbaar gesteld tot en met 2024. In november 2023 is het Ontwerp Programma Faunabeleid en Monitoring vastgesteld. In dit programma staan de maatregelen die de onderbouwingen vormen om het faunabeheer uit te kunnen blijven voeren. Tevens verankeren we in dit programma de inzet van preventieve, niet-dodende maatregelen via een gebiedsgerichte aanpak, conform het coalitieakkoord. De hiervoor benodigde middelen worden via de komende jaarcyclusproducten aangevraagd.
Als basis voor het nieuwe beleid zijn in 2023 6 onderzoeken afgerond en aan u aangeboden. Naast het ganzenadvies dat u in 2022 heeft ontvangen. 1 daarvan betreft de pilot ‘Eemland’. Daarin is in de praktijk onderzocht of het mogelijk is de schade aan gewassen te verminderen door ganzen uit een groter gebied (3.000 hectare) intensief en gecoördineerd te verjagen. Ook is bekeken of de kosten opwegen tegen de baten. - Verwilderde katten
In een driejarig project worden katten gevangen, geneutraliseerd en geplaatst bij een eigenaar. Dat is een alternatief voor afschot van verwilderde katten (aangenomen motie). In februari 2023 zijn PS geïnformeerd over de stand van zaken. Het project en de daaraan toegevoegde monitoring lopen door tot half 2025. We gaan in 2024 aan de slag met de (tussen)evaluatie en de voorbereiding van een eventueel nieuwe periode. - De wolf
De wolf heeft zich in mei 2023 gevestigd op de Utrechtse Heuvelrug. En dat betekent dat we gestart zijn met het uitvoeren van het Interprovinciaal wolvenplan. In april 2023 is in IPO-verband een addendum op het interprovinciaal wolvenplan vastgesteld. De daarin gemaakte keuzes maken onderdeel uit van het Programma Faunabeleid en Monitoring. Ook de financiële consequenties zijn in beeld gebracht. Inmiddels is de subsidieregeling, waarmee dierhouders rasters aan kunnen schaffen, opengesteld. Het voornemen is deze 3 jaar open te stellen, tot en met half 2025. - Ganzen
In 2023 zijn de ganzenafspraken uit 2012/2013 gecontinueerd. De Faunabeheereenheid (FBE) heeft via de 4 ganzenclusters ingezet op het verminderen van het aantal grauwe ganzen in de 4 clustergebieden via nestbeheer, afschot en ruivangsten. Daarnaast is in IPO-verband, via de taakgroep ganzen, de Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds -ganzenaanpak verder uitgewerkt. Zodat deze ook te implementeren is in de afzonderlijke provincies. Daarnaast is gestart met het Ganzenbeheerplan voor 5 provincies (Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Flevoland en Utrecht). Dit gezamenlijke Faunabeheerplan onderdeel ganzen, zal in 2024 gereed zijn. - Openeinderegeling faunaschade
Grondgebruikers kunnen onder voorwaarden een aanvraag indienen voor een tegemoetkoming in de gewasschade veroorzaakt door in het wild levende dieren. De hoogte van het totaal aan uitkeringen is niet met zekerheid te voorspellen en afhankelijk van veel factoren, zoals;
· het aantal aanvragen, dat vergemakkelijkt is en daardoor alleen al toeneemt;
· het aantal schadeveroorzakende dieren;
· het weer en;
· de droge stofprijs van het gewas.
Wat het totaalbedrag aan schadeuitkeringen is voor 2023 wordt halverwege 2024 bekend. Ook de komende jaren verwachten we een stijging om diverse redenen. Zo zal het besluit van de minister, om de jacht in Utrecht te sluiten op schadeveroorzakende diersoorten als haas en konijn, stijgende effecten veroorzaken. Ook de uitvoering van Motie 88 Knelpunten oplossen voor biodiversiteit (29 juni 2022, bij de Kadernota 2023-2026), kan leiden tot stijging van het uit te keren schadebedrag. Die motie is gerelateerd aan vogelschade aan fruit. Voor 2023 hebben deze 2 aspecten nog geen effect gehad op de hoogte van de tegemoetkomingen. - Vogelopvang Utrecht en transport en opvang van in het wild levende dieren
Wij steunen de Vogelopvang structureel met een bedrag € 11.000 per jaar. Zo ook in 2023. De Vogelopvang vangt jaarlijks meer dan 2.000 vogels op. Na herstel worden ze, waar mogelijk, terugzet in de natuur. Met deze middelen stellen we de Vogelopvang Utrecht in staat om onder andere bij te dragen aan de instandhouding van bedreigde soorten.
De inzet van de extra middelen van € 100.000 voor dierenvoedselbanken en dierenopvangcentra, Motie 100 uit 2023, is uitgewerkt in de vorm van een subsidie aan de stichting DierenLot. Die is eind 2023 aangevraagd en begin 2024 beschikt. De uitvoering is inmiddels gestart. De ruimte voor natuur veiligstellen (NNN)
Naast de reguliere beoordeling van ruimtelijke plannen in het NNN, is in 2023 een uitwerking gemaakt van de Wezenlijke kenmerken en waarden (WKW) van het NNN. De WKW bieden een beschrijving van de kernkwaliteiten van het NNN. De WKW vormen een nadere invulling van Bijlage XI van de Omgevingsverordening. De wijziging van de WKW heeft een uitgebreid participatieproces doorlopen. Daarbij zijn overheden, terreinbeheerders en kennisinstellingen betrokken. In de verordening is een wijziging van de NNN-regels voorbereid. En er is gestart met het uitwerken van de handreiking van de NNN-regels. Het 1e kwartaal van 2024 is deze gereed. Bescherming van soorten
In 2023 is op het gebied van de soortenbescherming gewerkt aan het voorbereiden van het wijzigen van de vrijstellingslijst. Die staat in bijlage X van de Omgevingsverordening. Er zijn voorbereidingen getroffen voor het opstellen van een toetsingskader voor vergunningaanvragen voor haas en konijn. Ook is een nieuwe ontheffingsmogelijkheid voor sanering van asbestdaken voorbereid. Die wordt opgenomen in de verordening. Natuur- en boscompensatie
Sinds 2018 heeft de compensatiebank de beschikking gekregen over 3 locaties voor de uitvoering van natuurcompensatieverplichtingen. Voor ongeveer 32 hectare van de in totaal ongeveer 40 hectare van de 3 locaties zijn met compensatieplichtigen overeenkomsten gesloten. Daarin staan afspraken over de uitvoering van de verplichtingen op de locaties. In 2022 is besloten deze locaties in 1 keer volledig in te richten en hiermee compensatienatuur op voorraad te realiseren. Voor de locatie Autenasekade zijn in 2023 de inrichtingswerkzaamheden gestart. Die worden naar verwachting in 2024 afgerond. Voor de locatie Bijleveld kan realisatie van boscompensatie op deze locatie niet op voldoende draagvlak van omwonenden rekenen. Dat werd het afgelopen jaar duidelijk. De overeengekomen boscompensatieverplichting voor deze locatie wordt daarom nu ingevuld op de andere compensatielocaties. Er wordt nog wel NNN-natuurcompensatie gerealiseerd in de vorm van nat schraalland en/of vochtig hooiland. Voor Bijleveld is het voorlopig ontwerp afgerond en is de bestemmingsplanwijzigingsprocedure in gang gezet. De verwachting is dat Bijleveld in 2024 kan worden ingericht.
Voor Valkenheide heeft er in 2023 aanvullend onderzoek plaatsgevonden, is het definitief ontwerp opgesteld (in concept gereed) en is de bestemmingsplanprocedure gestart. De start van de uitvoering staat nu gepland voor 2024.
In 2023 zijn 5 overeenkomsten gesloten over het gebruik van de compensatiebank voor uitvoering van Wnb-Houtopstanden compensatieverplichtingen. We hebben ook 1 overeenkomst gesloten met een compensatieplichtige. Ter borging van de uitvoering van NNN-compensatieverplichtingen. Verder werken we aan het opzetten van registratiesystemen voor opgelegde natuur- en boscompensatieverplichtingen. De afronding vindt plaats in 2024.
In 2023 is de Rapportage natuur- en boscompensatie in de provincie Utrecht 2022 aan de PS gezonden. Aanpak Biodiversiteit in Stad en Dorp (BiSD)
In 2023 heeft onze Utrechtse pre-SMP-werkwijze een grote vlucht genomen. 8 gemeenten hebben een pre-SMP-ontheffing aangevraagd en ontvangen. En 6 andere gemeenten zijn in 2023 met het aanbestedingstraject gestart. Met onze pre-SMP-aanpak bieden we gemeenten een direct inzetbare oplossing om te kunnen verduurzamen binnen de wettelijke vereisten van de Wnb. Een belangrijk onderdeel hiervan is het “Natuurvriendelijk Isoleren”.
Deze door ons ontwikkelde methodiek mag op grote landelijke aandacht rekenen. Zeker na een belangrijke uitspraak van de Raad van State over isolatie en de Wnb (augustus 2023).
In 2023 hebben 3 andere provincies de methodiek overgenomen en werken de meeste andere provincies aan de voorbereidingen daarvan. Daarnaast is onze werkwijze door de (demissionaire) ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en LNV tot landelijke lijn benoemd. Deze ontwikkelingen waren niet opgenomen in de begroting 2023. Maar hebben onvoorzien veel tijd en inzet gekost. De ontwikkelingen hebben geresulteerd in een SpUK van in totaal € 55 miljoen (€ 3,49 miljoen voor onze provincie) voor de uitrol van de (pre-)SMP-werkwijze.
Er is 1 voorwaarde om een pre-SMP te kunnen aanvragen. Dat is dat de betreffende gemeenten start met het doen van ecologisch onderzoek om een volwaardig Soortenmanagementplan op te stellen (SMP). Dit is een intensief ecologisch veldonderzoek, dat ruim anderhalf jaar duurt. Gemeenten kunnen subsidie aanvragen om dit onderzoek te bekostigen (subsidie Biodiversiteit). In 2023 zijn 10 subsidieaanvragen voor SMP’s ingediend. Subsidie voor SMP’s wordt vanuit 3 verschillende beleidsvelden beschikbaar gesteld (biodiversiteit, energietransitie en woningbouw). Elke beleidsveld ondersteunt de SMP’s financieel vanuit haar eigen programmadoelen en -ambities. Maar de beoordeling gebeurt in samenhang. Nog niet alle aanvragen zijn beschikt. Dat komt onder meer doordat de subsidieregeling tussentijds is gewijzigd. Om deze beter aan te laten sluiten bij het bredere SMP-beleid met natuurvriendelijk isoleren.
Met Natuurinclusief Bouwen is vooral ingezet op de Ontwerp Ateliers Natuurinclusief. Dit in nauwe samenwerking met het programma Versnelling Woningbouw. In 2023 zijn 4 reguliere Ontwerpateliers Natuurinclusief georganiseerd. Daarnaast is een extra interactief ontwerpatelier georganiseerd op de landelijke Natuurinclusief Top. Als onderdeel van de Agenda Natuurinclusief. Uit een evaluatie eind 2023 bleek dat alle ateliers ook daadwerkelijk hebben bijgedragen aan het natuurinclusiever maken van het (proces van) het project.
De subsidieregeling Klimaatbestendige, Groene en Gezonde Dorpen en Steden (samenwerking met de programma’s Klimaatadaptatie en Gezonde Leefomgeving) is ook in 2023 zeer succesvol gebleken. Voor bijvoorbeeld de categorie Groene Blauwe Schoolpleinen was het oorspronkelijke subsidieplafond binnen een week na openstelling al bereikt. Wegens de grote animo zijn specifiek voor schoolpleinen extra middelen vanuit het regulier BiSD-budget toegevoegd aan de subsidieregeling. Uiteindelijk zijn hiermee 19 projecten voor schoolpleinen ondersteund. Daarnaast hebben 20 projecten in de andere categorieën een bijdrage ontvangen. Zoals bijvoorbeeld een openbare (natuur)belevingstuin voor gehandicapte kinderen en meerdere projecten voor groene daken en groene gevels. Omgevingswet, advisering gebieds- en soortbescherming en vergunningverlening natuur
Bij de vergunningverlening gaat het om beschikkingen, meldingen en maatregelen die moeten waarborgen dat inheemse bij wet beschermde soorten blijven voortbestaan. In 2023 zijn meer vergunningen binnen de wettelijke termijn afgehandeld dan de jaren daarvoor. Dat geldt niet voor gebiedsbescherming en/of stikstof. De termijnen voor de werkstroom gebiedsbescherming en/of stikstof kunnen niet gehaald worden. Dat komt omdat de wettelijke kaders waaraan getoetst wordt nog steeds niet duidelijk zijn. Dit is een feit dat landelijk speelt, voor alle aanvragen waar stikstof bij betrokken is.
In 2023 konden amper beschikkingen afgegeven worden. Dat komt door de vele rechterlijke uitspraken in de afgelopen jaren en de onduidelijkheden rondom het landelijk kader. De beschikbare capaciteit is wel ingezet om op onderdelen verder te komen.
De capaciteit voor vergunningverlening is grotendeels op orde gebracht. Maar bepaalde vacatures zijn, ondanks actieve werving, nauwelijks te vervullen. De complexiteit van de vergunningverlening is in 2023 toegenomen. Mede door een toename van ruimtelijke ontwikkelingen in gebieden met kwetsbare natuur. De Omgevingswet is op 1 januari 2024 in werking getreden en de voorbereidingen om ‘Omgevingswet-proof’ te zijn, hebben in 2022 en 2023 plaatsgevonden. Zo is in 2022 bijvoorbeeld een start gemaakt met de inrichting van het coördinatiepunt vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH). En het meer proactief adviseren in de planfase. In 2023 is het coördinatiepunt Uitvoering (werken in de beleidscyclus) daadwerkelijk gestart en operationeel geworden. Daardoor kunnen gemeenten en andere initiatiefnemers eerder zien wat de haalbaarheid is van initiatieven in beschermde gebieden en in leefgebieden van beschermde soorten. En welke compenserende maatregelen voor natuur en bos mogelijk worden verlangd. In december 2023 was er een grote piek in de hoeveelheid aanvragen. Waarschijnlijk zodat deze aanvragen nog onder de ‘oude’ wetgeving en bijbehorende termijnen konden worden afgehandeld. Bescherming Houtopstanden
In het jaarlijkse uitvoeringsprogramma VTH zijn afspraken gemaakt over de monitoring van het bosareaal. In 2023 is de applicatie voor de monitoring van houtopstanden (bomen, bossen en andere houtige begroeiingen) geüpdatet. Daarin wordt inzichtelijk gemaakt waar bos is gekapt in de provincie Utrecht. In de rapportage natuurcompensatie worden PS geïnformeerd over de kap en herplant van houtopstanden. De Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) zorgt voor de naleving van de regels.
In 2023 zijn voorbereidingen getroffen voor het opnemen van een instructieregel oude bosgroeiplaatsen in de Omgevingsverordening. Hiermee wordt invulling gegeven aan het voornemen in de bossenstrategie om waardevolle houtopstanden beter te beschermen. De instructieregel wordt vergezeld door een handreiking voor gemeenten en initiatiefnemers. Monitoring
Door monitoring houden wij de staat van instandhouding van de inheemse soorten en de habitats bij. Jaarlijks inventariseren wij 10% van het landelijk gebied van onze provincie. We monitoren periodiek het ecologisch functioneren van de ecoducten en faunapassages. De resultaten verwerken we in de driejaarlijkse Rapportage Natuur. Wij hebben in 2023 het gebied Woerden (ongeveer 7.250 hectare) laten inventariseren op flora en fauna.
In gerechtelijke procedures wordt steeds vaker gevraagd naar de staat van instandhouding van soorten en de relatie tussen aantallen en schade om een ingreep te rechtvaardigen. Dit vraagt om een aanpassing van onze monitoring. In 2023 is gestart met een onderzoek naar de Staat van Instandhouding van diverse soorten die voor vergunningverlening en faunabeheer van belang zijn. De uitbreiding van de watervogeltelling die in de winter 2022/2023 voor het eerst is uitgevoerd, is hier een voorbeeld van. Binnen onze provincie wordt in gebieden waar veel voorjaarsschade gemeld wordt, de verspreiding van alle soorten ganzen, zwanen en smienten in de winterperiode goed in kaart gebracht. Dit wordt de komende 10 jaar gecontinueerd. Voor de standganzen, die hier jaarrond verblijven hebben wij in IPO-verband afgesproken de stand beheersbaar te houden. We hebben opdracht gegeven om juveniele tellingen uit te voeren. Zo kunnen we jaarlijks bepalen of afschot noodzakelijk is en de omvang van het afschot vaststellen.
Het broedvogelmonitoringsprogramma van Sovon is in onze provincie vrij summier. Daardoor kan de staat van instandhouding van veel prioritaire soorten, specifiek voor onze provincie, niet bepaald worden. In 2022 is een opdracht voorbereid om de broedvogelmonitoring gedurende 10 jaar te intensiveren en dag-actieve zoogdieren te inventariseren. In 2023 is deze voor het eerst uitgevoerd. | 
